Samen stadmaken onder stress: placemaking in Oekraïne
Toen Ro3kvit (een netwerk van Oekraïense urbanisten, ontwerpers en community-bouwers) een oproep deed om samen te werken aan plekken van herstel in Oekraïne, reageerden tientallen lokale NGO’s en gemeenten. Drie casussen werden geselecteerd, drie heel verschillende plekken die één vraag delen: hoe bouw je aan een gemeenschap terwijl er een oorlog om je heen woedt?
STIPO sloot begin dit jaar als internationale partner aan, maar het hart van dit programma ligt in Oekraïne zelf. Lokale netwerken bepalen het ritme, internationale teams ondersteunen, versterken en helpen zichtbaar maken wat werkt. In die samenwerking ontstaan nieuwe manieren van stadmaken onder extreme omstandigheden.
Lukashivka: een dorp dat eerst moet helen
Het dorp Lukashivka is een van de drie casussen, en het staat symbool voor meer dan 300 andere dorpen in Oekraine, waarin in totaal 4 miljoen mensen wonen. Dit dorp bestond uit 550 mensen, is tijdelijk bezet geweest door Rusland, en bestond daarna uit 350 overgeblevenen. Straten waar tanks doorheen zijn gereden. Huizen die lukraak beschoten werden. Een gemeenschap waarvan vrijwel iedereen iemand verloor. Een gebroken gemeenschap.
Te midden van dit alles stond een basisschool. Zwaar beschadigd, maar overeind. Ro3kvit kreeg een aanvraag binnen van de lokale NGO Repair Together. Dit jonge netwerk uit Kyiv dat toloka (samen werken) nieuw leven inblaast, gebruikte de school in Lukashivka als middelpunt van een nieuw sociaal hart. Niet alleen een bouwproject, maar vooral een plek waar een gemeenschap langzaam weer kan ademen.
Ze begonnen zoals zij dat doen: met samen eten, samen ruimen, samen kleine stappen zetten. Eerst buiten (de schooltuin, de grond eromheen), daarna voorzichtig binnen. Niet om een plan af te vinken, maar om contact te maken. Om mensen die elkaar door verdriet en ongelijkheid waren kwijtgeraakt, weer om dezelfde tafel te krijgen.
Want de breuken in Lukashivka zijn diep: wie wél hulp kreeg en wie niet. Wie zich aan de Russische kerk onttrok, en wie dat moeilijk vond. Families die rouw dragen op manieren die moeilijk naast elkaar bestaan. Wederopbouw is vooral een kwestie van tijd, veiligheid en vertrouwen.
Langzaam ontstond er ruimte voor iets onverwachts: ideeën die verder gaan dan één dorp. Lukashivka ligt in een gemeente met achttien kleine kernen. Te klein voor eigen voorzieningen, maar samen groot genoeg voor een rondreizende infrastructuur: een bibliotheekbus, een mobiele kapper, cultuurklassen voor jongeren zonder vervoer. Het soort oplossingen dat alleen ontstaat als je diep in de haarvaten werkt.
Lukashivka mag klein zijn, maar het staat voor honderden dorpen die nu door dezelfde stilte heen moeten werken. Mede hierdoor zijn de lessen uit dit dorp belangrijk om op te kunnen schalen. Om verder te gaan in het wederopbouwen van een gemeenschap. Om aan de slag te gaan in al die dorpen waar geheeld moet worden.
Twee andere casussen, éénzelfde zoektocht
Het grootste deel van de Oekraïense vluchtelingen wordt in Oekraïne zelf opgevangen. In Chernivtsi, waar veel intern ontheemden (Internally Displaced People) neerstreken, worden drie noodcentra geleidelijk omgevormd tot open community-hubs voor iedereen. Een verschuiving die laat zien hoe tijdelijke opvang langzaam infrastructuur wordt.
In Pidhaitsi, in het zuiden van Oekraine, ligt aan de rand van een andere stad een kwetsbare rivierzone, waar recreatiedruk, economische belangen en ecologische waarden botsen. Hier wordt gezocht naar spelregels die zowel nu als straks, bij wederopbouw, voorkomen dat korte-termijngeld het landschap definitief opslokt.
Drie plekken, drie vormen van druk, maar steeds dezelfde opdracht: hoe blijf je een gemeenschap wanneer alles onder spanning staat? We zien in Oekraïne dat mensen juist ook in het hier en nu behoefte hebben aan goede ontmoetingsplekken: om de miljoenen IDP’s die van de ene kant naar de andere zijn verhuisd te integreren, om gewonde veteranen een plek in de samenleving te bieden, om met elkaar de dagelijkse spanningen het hoofd te bieden en veerkracht te vinden.
Waarom deze aanpak werkt
De kracht van Ro3kvit ligt in het lokale fundament. Niet invliegen en oplossen, maar aansluiten bij mensen die de plek kennen, de pijn begrijpen en de toekomst dragen. Nederlandse partners – STIPO, We Play The City en INBO – ondersteunen vooral in proces, organisatie en het vertalen van lessen, zodat drie casussen kunnen uitgroeien tot een schaalbare aanpak.
Het werk vraagt geduld, nabijheid en creativiteit: het vermogen om kleine, haalbare stappen te koppelen aan een lange-termijnambitie. Juist in omstandigheden waar niets vanzelfsprekend is. En soms is dat het grootste dat je kunt doen: ergens blijven, een tijd meebewegen, en meehelpen om iets tastbaars te maken dat hoop geeft.
Keuze voor menselijkheid
We voelen ons onderdeel van Europa, verbonden met de steden, gezinnen en gemeenschappen die nu onder druk staan. En als stadmakers geloven we dat plekken, hoe klein ook, een sleutel kunnen zijn voor herstel, vertrouwen en toekomst.
In ons werk praten we vaak over maatschappelijke waarde. In Oekraïne gaat het erom die waarde ook te leven: onze tijd inzetten waar die het hardst nodig is, naast partners die midden in de realiteit staan, en bijdragen aan oplossingen die in mensen verankerd zijn, niet in spreadsheets.
Het is een keuze voor menselijkheid: ruimte maken voor wat gebroken is, bouwen aan wat heel moet worden, en samen zoeken naar wat beter kan. Als social enterprise betekent dit dat we onze expertise inzetten waar het verschil maakt. Als mens zijn we blij praktisch te kunnen bijdragen aan iets waar je anders alleen maar op het nieuws over hoort. Dichtbij de mens, en op een manier die anderen versterkt.
Partners gezocht om verder te bouwen
Aangekomen bij het einde van dit jaar zien we dat de coalitie klaar is om door te gaan: de school in Lukashivka verder openen, de community-hubs in Chernivtsi verankeren, de ecologische casus in Pidhaitsi vertalen naar concrete spelregels.
De uitwisseling is mogelijk gemaakt door het Matra-programma van het Nederlandse Ministerie Buitenlandse Zaken. Voor de komende periode zoekt Ro3kvit opnieuw naar partners en financiers die deze beweging willen ondersteunen en vergroten. Opnieuw primair met inzet van de Oekraïense netwerken zelf, waar de kennis, de drive en de toekomstkracht zit.
Wie wil aansluiten, klein of groot, is welkom. Ieder gebaar helpt om van drie casussen een beweging te maken die miljoenen mensen raakt.
Meer weten: https://ro3kvit.com/projects/communities-at-heart
Vanuit het STIPO team zijn betrokken: Hans Karssenberg, Vivian Doumpa en Olga Sowa.
