Wat zijn de 10 geheimen om de buurt succesvol te betrekken bij klimaatadaptatie
Minouche Besters over klimaatadaptatie met buurtbewoners.
Bewoners zijn essentieel voor het realiseren van de benodigde klimaatadaptieve maatregelen: zo’n 60% van de versteende stad is in handen van particuliere huiseigenaren, er is draagvlak nodig om de auto minder dominant te maken, er is een groot tekort aan uitvoeringscapaciteit en daar komt bovenop dat al het extra groenbeheer heel veel extra geld kost.
Maar hoe betrek je bewoners? We delen 10 geheimen uit onze eigen praktijk.
Geheim 1: Iedere straat die opengaat biedt kansen op een betere plek voor de buurt
Iedere open straat is een kans om ook betere plekken voor de mensen te creëren en te werken aan het sociale weefsel in de buurt. Combineer klimaatmaatregelen met een buurtontwerpproces zodat je meteen ook werkt aan een fijnere plek om te spelen, samen buiten te zitten of elkaar te ontmoeten. Een wadi is ook een toffe speelplek, een boom in de schaduw vraagt om een bankje. Kijk of bestaande irritaties kunnen worden opgelost. Wellicht biedt de maatregel kansen voor een veilige langzame route naar school of een verbetering van de afvalproblematiek.
Geheim 2: Vind je ‘groene’ lokale helden
Vaak horen we van gemeenten dat mensen geen interesse hebben in klimaatadaptatie en worden wij gevraagd om een plan te bedenken om mensen te activeren. Natuurlijk doen we dat graag, maar het is ook gek. Wij zijn namelijk nog geen buurt tegengekomen waar geen lokale helden zijn. In elke buurt zijn mensen te vinden die in meer of mindere mate bezig zijn met het verbeteren van hun leefomgeving. Vanuit een eigen diepe betrokkenheid zorgen deze bewoners voor het aanleggen van boomspiegels, onderhouden van buurttuinen, organiseren ze opruimacties of nemen ze acties voor het vergroten van en de biodiversiteit. Bij deze mensen zit veel energie en vaak veel expertise. Zij zijn als geen ander goed in het betrekken van de andere bewoners in hun buurt en essentieel voor de lange termijn aanpak in de wijken.
Let op! Deze groene helden hebben vaak de gemeente al benaderd met ideeën en vragen, en krijgen daar vaak geen goede respons op. Zonde, werken aan klimaatadaptatie in de wijk begint bij het betrekken van deze initiatiefrijke bewoners, hoe eigenwijs of ongeduldig ze soms ook zijn.
Geheim 3: Koppel de energie van de buurt aan de gemeentelijke meerjarige klimaatstrategie
Iedere gemeente heeft een klimaatkaart met de risico’s voor de stad klaar of in de maak. Waar is er sprake van wateroverlast? Waar moet de hittestress worden aangepakt? Waar is er sprake van grote droogte enzovoorts. Door deze kaart met de actieve bewonersgroepen te bespreken kan lokaal initiatief veel efficiënter worden ingezet als aanvulling op de gemeentelijke plannen. Zo kunnen zowel bewoners als de Gemeente de impact van hun acties enorm vergroten.
Geheim 4: Waardeer elkaars kracht en expertise
Bewoners kunnen andere dingen dan beleidsmakers, groenbeheer teams of lokale politici. Bewoners zijn in hun werk soms landschapsontwerper of bijvoorbeeld teammanager, zorgmedewerker of financieel adviseur. Expertise die je graag in je team hebt. Andere bewoners kennen weer iedereen in de buurt, weten wat er achter de voordeur speelt, zijn goed in een leuke middag organiseren of handig met de socials. Ook weer expertise die heel belangrijk is. Andersom is erkenning van de expertise bij het gemeentelijk team door de bewoners belangrijk. Sta daar ook voor. Groene ambtenaren en gemeentelijke groenwerkers krijgen vaak te horen dat ze het niet goed doen, dan lekt de energie om samen te werken ook weg.
Geheim 5: Gebruik tijdelijke ingrepen om draagvlak voor autoluwe straten te creëren
Het is makkelijk om je voor te stellen wat je kwijtraakt, maar lastig om te bedenken wat je wint als iets in je leven ingrijpend verandert zonder dat je daar om gevraagd hebt. Zeker als je auto opeens niet meer voor de deur mag staan. Van onze STIPO collega’s in autostad Milaan leerden we dat je met een slim stadsbreed programma zomaar in 3 jaar 34 pleinen autoluw kunt maken, als je bewoners maar laat ervaren wat de winst is. Voor de afsluiting van een locatie was 80% tegen, een half jaar later wilde bijna niemand meer terug. Wat een beetje verf op de straat, een pingpongtafel, een paar bankjes en een fietsenrek al niet kan doen. En het beste: het programma gaat uit van aanvragen door de bewoners zelf. Niks geen top-down beslissingen.
Geheim 6: Trek al aan de voorkant samen met lokale initiatiefnemers op
Koester de lokale initiatiefnemers en betrek hen al aan het begin van de plannenmakerij. In veel gevallen wordt er eerst binnen de muren van het gemeentehuis een plan gemaakt en daarna gevraagd aan bewoners om mee te doen. Theorie en praktijk sluiten daarbij vaak niet goed aan en ook de aansluiting met de energie van de vrijwillige, maar zeer gemotiveerde en energierijke initiatieven wordt zo gemist. Draai het om: dit is de buurt waar we wat mee moeten, dit zijn de vraagstukken vanuit onze kant, wat denken jullie? Hoe kunnen we hier samen in optrekken?
Geheim 7: Bewonersbeheer versterkt het sociale leven
De kosten van het beheer van al dat extra groen in de openbare ruimte worden gigantisch. Het wordt ook ander kwalitatiever groen om de biodiversiteit te versterken. Minder grootschalig onderhoud en meer kleine snoeischaren en maatwerk. En als het aan bewoners ligt komt er ook meer eetbaar groen: appelbomen, bessenstruiken, kruidenbakken. Via wijkbanen, groene bewonerscooperaties en wijkbedrijven kan een deel van het buurtgroen door de buurt beheerd worden. Daardoor ontstaan er ook andere activiteiten zoals een oogstfeest met appeltaart, gezamenlijke groenochtenden, hulp bij tuinonderhoud of workshops snoeien in de eigen achtertuin, die bij beheer door een professionele groenbeheerder niet gebeuren. Vanuit STIPO sturen we vanaf het begin op de overdracht aan de buurt, zodat de groene activiteiten doorgaan nadat het project en daarmee onze inzet eindigt. Met de gemeente zoeken we naar ruimte om dit te borgen.
Geheim 8: Geen projecten, maar een doorlopende aanpak met campagne
Gemeenten werken vaak via projecten met een bepaalde looptijd. Daarna is de capaciteit en het budget op. Bewoners zijn het hele jaar betrokken bij hun buurt. De ene activiteit leidt tot de andere. Als je van project naar project gaat ben je steeds weer mensen aan het motiveren en betrekken. Je hebt continuïteit nodig om deze mensen betrokken te houden en de groep te laten groeien. Als ambtenaar kan dit lastig zijn, als bewonersinitiatief is het vaak precies wat men wil en goed in is. De continuïteit van de aanpak, regelingen, communicatie en herhalende boodschappen zorgen ervoor dat ook bewoners die eerst afwachtend waren op den duur instappen.
Geheim 9: Snap wat de barrières zijn om zelf in actie te komen. Ontzorg!
Bij de energietransitie leren we dat de noodzaak om de zolder op te ruimen mensen afhoud van het isoleren van het dak. Zo kent ook vergroenen tal van obstakels. Tegels afvoeren kan niet in een gewone auto en zand kan je niet kwijt op het milieuplein. Een rondje tuincentrum is voor veel mensen te duur, net als de aanschaf van een regenton. Er zijn talloze oplossingen: van een tegeltaxi die tegels thuis gratis ophaalt, plantjesruilmarkten en struikroofacties voor gratis planten, samenwerking met de volkstuinenparken, ontwerphulp van een buurtgenoot voor je tuin, workshops stekken en planten vermeerderen in de bibliotheek. Breng met je initiatiefrijke bewoners in kaart waar mensen tegenaan lopen en zorg voor oplossingen. Maak het makkelijk om een stap te zetten.
Geheim 10: En maak het leuk!
De levens van mensen zijn vol, met werk, zorg voor kinderen of ouders, het huishouden, sociaal leven, sporten en dan komt dit er ook nog bij. Pfft..Veel mensen willen best wat doen voor het klimaat, maar het helpt enorm als het een beetje leuk is. Zo is het NK Tegelwippen een grappige competitie waarbij twee gemeenten elkaar uitdagen. In Haarlem komt een lokaal bandje de tegelwippende bewoners zelf toezingen met het Tegelwip lied. Dit kan natuurlijk ook buurt tegen buurt. Organiseer geen saaie inloopavonden, maar ga de wijk in met een bakfiets en wat lekkers. Regel een groene activiteit die kinderen trekt, zodat je met de ouders in gesprek kunt. Maak er een seizoensritueel van, met een appeltaartwedstrijd in september of wintersoep en chocomel in februari.
